آغاز جنبش های مردمی در كشورهای 20 گانه منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا)، گرچه به سال 1389 و تحولات تونس می رسد با این حال، تكلیف بسیاری از كشورهای این منطقه در سال 1390 روشن شد.

در این منطقه، انقلاب در سه كشور تونس، مصر و لیبی را باید در كنار اصلاحات سیاسی گسترده در مغرب و اردن به همراه برگزاری چندین انتخابات در كشورهایی مانند كویت، عمان، بحرین، سوریه ، مغرب و یمن ببینیم. كشور سودان نیز پس از یك همه پرسی تجزیه شده است. برخی دیگر نیز مانند الجزایر انتخاباتی تعیین كننده را پیش رو دارند.

البته در برخی از این كشورها هنوز تب و تاب ناشی از روزهای حضور مردم در خیابان ها نخوابیده و آنان كه اهداف خود را تحقق نیافته می بینند، به دنبال خواسته های خود و بازخواست كردن و حكومت های مستقر هستند.

مردم برخی دیگر از كشورهای منطقه نیز به انتظار فرا رسیدن سال جدید نشسته اند تا با حاضر شدن پای صندوق های رای، آینده حكومت و ساختار سیاسی كشور خود را برگزینند.

بر اساس اشتراكات تعریف منطقه منا در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسكو) و بانك جهانی، می توان دو بخش زیر را از هم تفكیك كرد: شمال آفریقا شامل كشورهای تونس، مصر، لیبی، مغرب و الجزایر می شود و غرب آسیا كشورهای عمان، بحرین، یمن، كویت، ایران، سوریه، اردن، لبنان، فلسطین اشغالی، غزه، عربستان سعودی، امارات، قطر، عراق، را در بر می گیرد.

در گزارش حاضر به تحولات بخش شمال آفریقا در منطقه منا پرداخته می شود.

** تونس؛ آغازگر انقلاب ها در سرزمین اعراب

--------------------------------------------------

مراسم نخستین سالگرد پیروزی انقلاب تونس در بیست و چهارم دی ماه در حالی برگزار شد كه ناآرامی ها طی چند ماه نخست سال به سبب وجود بقایای دولت بن علی در راس قدرت بالا گرفته بود.

با این حال، مردم تونس اول آبان ماه برای انتخابات مجلس موسسان كه پیش نویس قانون اساسی جدید تونس را تنظیم می كنند، به پای صندوق های رای گیری رفتند. حزب اسلامی النهضه با كسب 41 درصد آرا و 90 كرسی اكثریت مجلس موسسان تونس را از آن خود كرد.

یك ماه بعد نیز این مجلس كار خود را آغاز و بیستم آذرماه قانون اساسی موقت تونس را با 26 ماده تصویب كرد. یك روز بعد، 'منصف المرزوقی' به عنوان رییس جمهوری برگزیده شد.

سوم دی ماه دولت جدید ائتلافی با متحدانی چپگرا شامل 30 وزیر كابینه 'حمادی الجبالی' و 11 مشاور آن سوگند یاد كردند. به این ترتیب، به همراه مردم و مسوولان دیگر كشورهای جهان در شركت كنند.

با این حال، این كشور با مسائلی چون دودستگی در دولت، پاسخگویی به خواسته خانواده های شهدا و مجروحان، برگزاری دادگاه 'زین العابدین بن علی' رییس جمهوری فراری تونس، نرخ 20 درصدی بیكاری، فعالیت سلفی ها و بازگشتن به جایگاه پیشین خود بین كشورهای منطقه و جهان اسلام دست به گریبان است.

** مصر؛ در تكاپو برای انتخابات ریاست جمهوری

---------------------------------------------------------

در مصر، اوضاع كه در دستان شورای نظامی به ریاست ژنرال 'حسین طنطاوی' افتاده بود با روند پر افت و خیزی روبرو بود.

از یك سو، تشكیل دادگاه مبارك و پسران او در یازدهم مردادماه به جرم فساد مالی و صدور دستور تیراندازی به مخالفان، موضوع تازه ای در جهان عرب را رقم زد و از سوی دیگر، دموكراسی گام به گام جای خود را در ساختار سیاسی این كشور باز كرد.

پس از برگزاری همه‌پرسی اصلاحات قانون اساسی برای اصلاح برخی قوانین و مقررات انتخاباتی در بیست و هشتم اسفندماه 1389، حزب آزادی و عدالت (شاخه سیاسی جماعت اخوان المسلمین مصر) نتایج انتخابات سه مرحله ای مجلس مردمی مصر 'الشعب' را كه مشاركت 72 درصدی مردم را با خود داشت، از آن خود كرد. انتخابات مجلس شورای مصر (سنا) این كشور نیز سوم اسفندماه برگزار شد.

در شرایطی كه قانون اساسی جدید تدوین نشده است، انتخابات ریاست جمهوری دوم و سوم خردادماه برگزار خواهد شد.

ناپایداری در دولت حاكم بر مصر یكی دیگر از ویژگی های انقلاب این كشور بوده است.

برخوردهای نظامی با معترضان نسبت به تحریف اهداف انقلاب مصر، كه چندین كشته و زخمی را طی روزهای پایانی آبان ماه و اولیه آذرماه بر جا گذاشت، سرانجام سبب سقوط دولت 'عصام شرف' نخست وزیر وقت و جایگزینی 'كمال الجنزوری'، شد.

هشت روز پس از آنكه رییس شورای نظامی مصر چهارم بهمن ماه پایان حالت فوق العاده در كشور را اعلام كرد، حوادثی بی سابقه در تاریخ انقلاب این كشور رقم خورد.

در حالی كه دوازدهم بهمن ماه بر اثر درگیری هواداران اخوان المسلمین و تظاهركنندگان مقابل ساختمان مجلس، 71 تن مجروح شدند، 74 كشته و هزار زخمی به جا مانده از درگیری طرفداران دو تیم فوتبال در استادیوم شهر 'پورت سعید' اعتراض های مردمی و نمایندگان مجلس را در پی داشت.

از سوی دیگر، درگیری های فرقه ای و مذهبی میان گروه های مختلف مانند مسیحیان قبطی و سلفی ها مشكل دیگری برای این انقلاب پدید آورد. همچنین پس از انقلاب و به دنبال چندین بار حمله به سفارتخانه رژیم صهیونیستی و اظهارات گروه های سیاسی همچون اخوان المسلمین مبنی بر لغو پیمان كمپ دیوید، گمانه هایی درباره بازنگری مصر در رابطه سنتی مبارك با این رژیم را ایجاد كرده است. بیش از 13 بار انفجار خط لوله انتقال گاز مصر به سرزمین های اشغالی طی یك سال نیز بر این امر دلالت دارد.

** لیبی پس از قذافی

--------------------------------

بیست و هشتم بهمن ماه مردم شانزدهمین كشور پهناور جهان در حالی نخستین سالگرد انقلاب خود را جشن گرفتند كه شورای ملی انتقالی لیبی به عنوان جایگزین حكومت 42 ساله 'معمر قذافی' رهبر كشته شده این كشور در بیست و هشتم مهرماه، هنوز نتوانسته است كنترل كامل خود را بر سراسر لیبی اعمال كند.

گرچه 'محمود جبریل' رییس دفتر اجرایی شورای انتقالی، از ابتدای شكلگیری این شورا با حمایت كشورهای غربی بویژه اعضای پیمان آتلانتیك شمالی توانست به پیروزی نهایی برسد و حتی سفر بیست و چهارم شهریور ماه رییس جمهوری فرانسه و نخست وزیر انگلیس به این كشور نشان از اعتماد نسبی آنان به مدیران جدید لیبی داشت، اما سركشی شبه نظامیان این كشور و همچنین درگیری قبایل كه بر سر قدرت و كنترل منابع این كشور با یكدیگر می جنگند، تاكنون تعداد زیادی كشته و زخمی بر جا گذاشته است.

در چنین شرایطی، پیگیری های شورای انتقالی برای محاكمه وابستگان رژیم قبلی بویژه 'سیف الاسلام' پسر قذافی، بازگرداندن دیگر اعضای خانواده او از كشورهایی مانند الجزایر و نیجر، پاك سازی هواداران به رهبر كشته شده و تشكیل دادگاه برای آنان نباید شورا را از رسیدگی به مسائلی همچون برقراری امنیت در كشور، محافظت از انبارهای تسلیحاتی، انجام اقدام های زیربنایی و رسیدگی به رفاه عمومی و معیشت مردم غافل كند.

همچنین برگزاری دوره های مختلف انتخابات همانند انتخابات ملی خردادماه آینده برای تدوین قانون اساسی جدید، از دیگر برنامه های پیش روس شورای انتقالی است.

** اصلاحات در كشور پادشاهی مغرب

-------------------------------------------

'محمد ششم' پادشاه 48 ساله مغرب، همزمان با آغاز مخالفت‌ها در نخستین روز اسفندماه سال گذشته، از ارایه 'طرح قانون اساسی دموكراتیك و جدید'ی سخن راند كه 'تضمین كننده حضور نسبی معارضان در پارلمان است'.

رای مثبت دهم تیرماه 98 درصد مردم به قانون اساسی جدید، تعیین و انتصاب مقام‌های نظامی و انحلال مجلس را همچنان در حیطه اختیارات پادشاه نگاه داشت. همچنین پادشاه می‌تواند ریاست جلسات دولت را به عنوان نخست وزیر بر عهده داشته باشد و با تفویض اختیار خود، به نخست وزیر اجازه انتخاب اعضای كابینه و سفیران و استانداران كشور را می‌دهد.

مقرر شد پادشاه، نخست وزیر را از حزب پیروز در انتخابات مجلس انتخاب كند و بر همین اساس، پس از راهیابی 107 عضو حزب اسلامگرای 'عدالت و توسعه' به مجلس 395 نفره مغرب پس از برگزاری انتخابات چهارم آذرماه ، 'عبدالله بنكران' رهبر این حزب،‌ به عنوان نخست وزیر به دربار معرفی شد و پادشاه 12 سال گذشته مغرب، 11 وزیر از گروه 30 نفره وزرا را از میان اعضای این حزب برگزید.

نخستین حضور اسلامگرایان در راس دولت مغرب، در صورت فائق آمدن آنان بر مشكلاتی مانند وجود احزاب مخالف و منتقدان نظام پادشاهی، حضور گروه‌های تندرو مانند القاعده و گروه 'توحید و جهاد در غرب آفریقا'، نرخ بیكاری 16 درصدی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و... آینده سیاسی آنان را تثبیت خواهد كرد.

** گره آینده الجزایر با نتایج انتخابات مجلس

--------------------------------------------------

تظاهرات گروه های مردمی در كشور الجزایر تقریبا همزمان با حوادث دیگر كشورهای حوزه منا آغاز شد. اما حتی در زمانی كه 'عبدالعزیز بوتفلیقه' رییس جمهوری این كشور، هفتم مهرماه برای درمان عازم پاریس شد باز هم مخالفان نتوانستند تحت رهبری مشترك به تجمع های خود برنامه ای را برای پیاده شدن اصلاحات مد نظر خود دهند.

البته دولت ائتلافی الجزایر از ابتدای سال جاری به دستور رییس جمهوری این كشور موظف به انجام اصلاحات سیاسی در تمامی بخش ها شد و نشست های بسیاری نیز با حضور شخصیت های ملی و فعالان سیاسی و حزبی برگزار كرد. بیست و پنجم دی ماه مجلس دستوری الجزایر (شورای قانون اساسی) طرح پیشنهادی درباره اصلاحات قوانین احزاب سیاسی، انتخابات، انجمن ها و رسانه ها را تصویب كرد.

از آنجا كه مجلس و دولت توسط احزاب پیروز در انتخابات مجلس اداره می شود، انتخابات بیستم اردیبهشت ماه مجلس این كشور مدت ها محل منازعه گروه ها و احزاب مخالف بوده است.

با وجود فعالیت بیش از 25 حزب و تشكل سیاسی در عرصه سیاسی الجزایر، پیدایش احزاب جدید و ائتلاف ها میان حزب های موجود تلاشی برای كسب كرسی های بیشتر از 289 كرسی مجلس نمایندگان است.

نارضایتی عمومی از وضع معیشتی بارها منجر به تظاهرات خشونت بار شده كه درگیری بیستم دی ماه نیروهای امنیتی و شهروندان بیكار الجزایری در جنوب این كشور از آن جمله است. چنین حوادثی می تواند بر ادامه حضور شركت های خارجی متعدد در این مناطق نفت خیز تاثیر بگذارد.

همچنین الجزایر با مشكلات تاریخی مانند اختلاف با مغرب و مناقشه بر سر صحرای باختری، فعالیت گروه های تروریستی و قاچاق سلاح و كالا از مرزهای لیبی دست به گریبان است. پناه دادن به برخی اعضای خانواده قذافی نیز روابط دو كشور را تیره كرده است.

با این حال، به نظر می رسد با توجه به ادامه كمك های مالی از سوی غرب (مانند كمك 5/23 میلیون یورویی اتحادیه اروپا در هفدهم آبان ماه برای برنامه های ویژه جوانان) الجزایر مسیر اصلاحات را ادامه خواهد داد.

**جمع بندی

-------------------

منطقه شمال آفریقا طی سال جاری در تكاپوی استقرار انقلاب های رخ داده در منطقه قرار داشت.

برخی دیگر از كشورهای منطقه نیز به دلیل اعتراض های مردمی شاهد اصلاحات اساسی در امور خود بوده اند و یا از بحبوحه برگزاری انتخابات سرنوشت ساز عبور كرده اند یا در انتظار فرا رسیدن زمانی برای استقرار صندوق های رای هستند تا آینده كشور خود را تعیین كنند.

با این حال، به نظر می رسد تاكنون برندگان اصلی امواج بیداری اسلامی در این منطقه را باید گروه های اسلامگرای میانه رو دانست كه برای نخستین بار در تاریخ معاصر، به بخشی از قدرت سیاسی دست یافته اند و البته، اقدام های آتی آنان برای اداره كشور با حساسیت های كشورهای غربی و همچنین انتظارات فزاینده مردم همراه است.

بنابراین باید منتظر چگونگی نقش آفرینی این گروه های اسلامی در رای حكومت هایی بود كه در بخش شمال آفریقا در منطقه منا شاهد تغییرات بنیادین بوده اند.

تحقیق**1961**1358